Burtzeñako zubia - Bilboko Arte Ederren Museoaren

Erosi irudia

Burtzeñako zubia

Arteta, Aurelio

Bilbao, 02/12/1879 - Mexiko Hiria, 10/11/1940

Olioa mihisean

100 x 83,5 cm

A. Arteta ((eskuineko beheko angelua)ezkerreko behe-angelua

c. 1925-1930

82/162

1940an eskuratua

Burtzeñako zubia da, seguru asko, Aurelio Artetak hogeiko hamarkadan landutako obra bereziena. Ez dago zehazterik noizkoa den, baina historialari batzuek 1925 eta 1930 bitartean kokatu dute. Denbora luzean zehar, obra hau ez zen ohikotzat jo margolari honen obra kontuan hartuta, izan ere, erabili zuen konposizioa, edo antzekorik, ez zuen erabili haren beste margolan ezagun batzuetan. Atzealdea -non langile etxe gorri, okre eta grisak, bolumen nabarmen kubifikatuez irudikatuak, ageri baitira- garai hartako beste obra batzuekin paregakarria da; baita ibai bateko uren ikuspegi partziala ere, ontzien zatiak ikusten direla ertzean. Gauza bera esan daiteke etxeen ikuspegi diagonalizatuaz, eta ohikoa da, orobat, pertsonaiak bizkarrez agertzea, eta, gizon honen jarreran, ukitu malenkoniatsu nabarmenaz horniturik.

Hala ere, zubiari eusten dioten burdinazko habeek eratutako erronboa da, dudarik gabe, eszenaren konposizioko elementu indartsuena; izan ere, enfasi izugarria ematen dio irudiari, parentesi geometrizatu moduko batean txertatzen baitu; nabarmendu egiten du, eta margolanaren barrutik bertatik markoan kokatzen du. Horrek halako espiritualtasun bat ematen dio ikuspegiari, goranzko mugimendu bat, eta, aldi berean, egunerokotasuneko paisaia zabaltzen du alboetatik. Zentzu metaforikoan, honela interpreta liteke: industrializazioa leiho bat da, eta leiho horretan barrena ikusten dugu gaur egungo bizitza behatzailearen ikuspegitik eta gizakia bertan giltzapetuta dago, armiarma sare batean harrapatuta bezala, baina sare horrek, gertatzen ari denaren gaineko ulermena zabalduz, nolabaiteko hobekuntza existentziala eskainiz .

Konposizio honen izaera ezohikoa apur bat arintzen du ordura arte ezezaguna zen triptiko txiki bat agertu izanak. Eraikina obran, obalo bat ageri da erdian, eta bi laukizuzen alboetan, non ikusten baitira amaitu gabeko eraikin bateko hiru irudi, eraikinaren goiko solairuetako baten barnealdetik. Alboetako bi irudiak inguruko zorura begira bezala daude, eta erdiko eszenan ikusten dira Manhattanekoaren tankerako ostertz bat, tarteko landa espazio bat non dauden baserri batzuk etxe orratz erraldoien hurbiltasunak mehatxatuta, eta ikuspegia irudikatuta dagoen gunetik berehalako eremua. Aurrealdean, langile batzuk etxebizitzaren zoruari eutsiko dioten burdin hagak ezartzen ari dira, amiltzeko arriskuan. Guri dagokigunez, hauxe da post-«rerumnovarum» ulertzen laguntzeko gakoa: triptikoan, Artetak burdin hagak (burdinazko edo altzairuzko T bikoitzak) erabili zituen, jadanik, geometrizatzeko eta konposizioa antolatzeko, zubiaren ikuspegian adinako indarraz ez bada ere.

Askotan aipatu izan den bezala, Artetak langile auzoekiko zuen zaletasun hori, haren ideologia filo-sozialistaren erakusgarritzat hartu beharko al genuke? Gehiegi esatea litzateke. Garai hartako beste hainbat margolarik bezala (Torres García, Vázquez Díaz, García Maroto, Gutiérrez Solana...), aurrez margotu gabeko mundu bat aurkitu zuen Artetak industria aldirietan: egoera fisiko eta giza egoeren aniztasun bitxi bat; tximinia, tranbia eta baratzea, ingeniarien eraikinak eta txalupak, denak espazio bera partekatzen. Eta horiek aukera ematen zioten edertasun interesgarri eta hibridoko konposizio aukera bereziak baliatzeko.

Bestalde, kubismoaren eraginari men egiten hasi zenean, apaingarri eta arrandia arkitektonikorik gabeko bolumen sinple eta trinkoak ere aurkitu zituen langile eraikinetan, eta horrek, kubismo osteko hizkuntza erabiltzeko aukera ematen zion errealitatea gehiegi distortsionatu gabe. Zentzu berean, baliagarri zituen burdinazko egituren lerro luzeak, Burtzeñako zubiarenak, esaterako.

Zalantzarik gabe, inguruko gizarte eta lan arloko errealitateen gaineko iritzi politiko eta sozial jakin bat adierazten zuen alderdi plastikotik interesgarri jotzen zituen gaiak margotzean, eta demokrata peto-petoa zen, baina bere obrek ez dute ikuspegi pertsonala transmititzen. Ez da erretorikoa, ez du propagandarik egiten, eta ez du pintura, pintura bera ez den beste ezeren mesedetara jartzen, nahiz eta artea huts-hutsean ez zitzaion interesatzen.

Badakigu bere ideiak garai hartan arraroa zen espazio politiko batetik hurbil kokatua zeudela: Indalecio Prieto lagun minak ordezkatzen zuen ezker moderatuaren eta Ricardo Bastida arkitekto eta lagun handia aitzindari zuen «rerum novarum» ondoko kristau kontzientzia sozialaren arteko joera zuen. Eta kezka sozialekiko enpatiazko sentimendu horren eraginez, ikuspegi ideologiko-politiko horretatik behatu izan dira, sarritan, langile giroa adierazten duten Artetaren pinturak. Nolanahi ere, ez genituzke gaur egun zentzu erraz eta primario horretatik aztertu behar, eta ez bide zituzten hala interpretatu, inola ere, garai hartan obra haiek erosi zituztenek, euskal finantza eta industria burgesia ahaltsuko kideak izanik gehienak. (Javier González de Durana)

Bibliografia hautatuta

  • Exposición organizada con motivo de la concesión, por la Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, de la Medalla de Honor al Ayuntamiento de la Villa [Folleto]. Bilbao, Ayuntamiento, 1952. n° cat. 34.
  • 50 años de pintura vasca, 1885-1935 [Cat. exp.]. Madrid, Ministerio de Educación y Ciencia, 1971. n° cat. 18.
  • Gaya Nuño, Juan Antonio. La pintura española del siglo XX. Madrid, Iberico Europea de Ediciones, 1972. pp. 124-125.
  • 50 años de pintura vasca, 1885-1935 [Cat. exp.]. San Sebastián, Museo de San Telmo, 1972. s. p., n° cat. 15.
  • Álvarez Emparanza, Juan María. Origen y evolución de la pintura vasca = Euskal pinturaren sorrera eta eboluzioa. Donostia-San Sebastián, Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, 1973. p. 178.
  • Pintores y escultores vascos de ayer, hoy y mañana : Aurelio Arteta II. Bilbao, La Gran Enciclopedia Vasca, 1973. p. 335.
  • Bengoechea, Javier de. Museo de Bellas Artes, Bilbao. Bilbao, La Gran Enciclopedia Vasca, 1978. pp. 302-303.
  • Homenaje a Aurelio Arteta en el centenario de su nacimiento [Cat. exp.]. Bilbao, Banco de Bilbao, 1979. p. 106, n° cat. 21.
  • Llano Gorostiza, Manuel. Pintura vasca. Bilbao, Editorial Neguri, 1980. p. 86.
  • Bengoechea, Javier de. Catálogo de arte moderno y contemporáneo del Museo de Bellas Artes de Bilbao. Bilbao, Banco de Vizcaya, 1980. p. 24. (Con el título Puente de Burceña).
  • Kortadi, Edorta. La escuela vasca de pintura. San Sebastián, Erein, 1982. p. 186.
  • Ortega y su tiempo [Cat. exp.]. Madrid, Ministerio de Cultura, 1983. p. 117. N° cat. 3
  • A. Arteta, 1879-1940 [Folleto]. Bayonne, Musée Bonnat, 1984. n° cat. 28.
  • Guash, Ana Maria. Arte e ideología en el País Vasco : 1940-1980 : un modelo de análisis sociológico de la práctica pictórica contemporánea. Torrejón de Ardoz, Akal, 1985. p. 54.
  • Exposición centenario : 1886-1986 [Cat. exp.]. Bilbao, Cámara de Comercio, Industria y Navegación de Bilbao, 1986. p. 115.
  • Valle Inclán y su tiempo hoy : 1986 Cincuentenario [Cat. exp.]. Madrid, Ministerio de Cultura, Instituto Nacional de las Artes Escénicas y de la Música, 1986. p. 67. N° cat. 133
  • Exposición centenario : 1886-1986 [Cat. exp.]. Bilbao, Industria y Navegación de Bilbao, 1986. p. 115.
  • Barañano, Kosme María de ; González de Durana, Javier ; Juaristi, Jon. Arte en el País Vasco. Madrid, Arte, 1987. p. 233.
  • Tesoros del Museo de Bellas Artes de Bilbao : pintura, 1400-1939 [Cat. exp.]. Madrid, El Viso, 1989. pp. 178-179, n° cat. 72.
  • Picasso, Miró, Dalí und der Beginn der spanischen Moderne : 1900-1936 [Cat. exp.]. Frankfurt am Main ; Madrid, Schirn Kunsthalle Frankfurt ; Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, 1991. pp. 106, 319, n° cat. 3.
  • Litvak, Lily. El tiempo de los trenes : el paisaje español en el arte y la literatura del realismo : 1849-1918. Barcelona, Serval, 1991. p. 201.
  • Bozal, Valeriano. Pintura y Escultura españolas del siglo XX, 1900-1939. Madrid, Editorial Espasa-Calpe, 1992. p. 413.
  • González de Durana, Javier. Ideologías artísticas en el País Vasco de 1900 : arte y política en los orígenes de la modernidad. Bilbao, Ekin, 1992. 213.
  • García Díez, José Antonio ; Arcediano, Santiago. Euskal margolariak Aurrezki Kutxen bildumetan II = Pintores vascos en las colecciones de las Cajas de Ahorros II. Bilbao, Bilbao Bizkaia Kutxa ; Gipuzkoa Donostia Kutxa ; Vital Kutxa, 1993. p. 27.
  • Plazaola, Juan. Euskal margolariak Aurrezki Kutxen bildumetan III = Pintores vascos en las colecciones de las Cajas de Ahorros III. Bilbao, Bilbao Bizkaia Kutxa ; Gipuzkoa Donostia Kutxa ; Vital Kutxa, 1994. p. 27.
  • Spanyol mestermuvek a Bilbaói Szépmuvészeti Múzeumból [Cat. exp.]. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao ; Banco Bilbao Vizcaya , 1996. p. 19.
  • Tradition and modernity in basque painting, 1880-1939 = Tradición y modernidad en la pintura vasca, 1880-1939 [Cat. exp.]. Southampton ; Bilbao, Southampton City Art Gallery ; Museo de Bellas Artes de Bilbao, 1997. pp. 38-39.
  • Encina, Juan de la. Pintores vascos : comentarios sueltos : 1906-1941. Bilbao, El Tilo, 1997. p. 145.
  • Realismo Mágico : Franz Roh y la pintura europea 1917-1936 [Cat. exp.]. Valencia, IVAM Institut Valencià d'Art Modern, 1997. pp. 139, 249
  • Marcos, Matilde. Arteta : estudio de la figura. Bilbao, Euskal Herriko Unibertsitatea = Universidad del País Vasco, 1998. pp. 210-211.
  • Juan de la Encina y el arte de su tiempo : 1883-1963 [Cat. exp.]. Madrid ; Bilbao, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía ; Museo de Bellas Artes de Bilbao, 1998. p. 23.
  • Aurelio Arteta : una mirada esencial, 1879-1940 [Cat. exp.]. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 1998. pp. 68-69, 146-147, 189-190, n° cat. 45.
  • De Picasso a Dalí : as raízes da vanguarda espanhola = las raíces de la vanguardia española : 1907-1936 [Cat. exp.]. Madrid, Sociedad Estatal Lisboa'98, 1998. pp. 28, 109, 190, 242-243, n° cat. 4.
  • Zugaza, Miguel ... [et al.]. Museo de Bellas Artes de Bilbao : maestros antiguos y modernos. Bilbao, Fundación Bilbao Bizkaia Kutxa = Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioa, 1999. pp. 198-199.
  • Höllhuber, Dietrich ; Schäfke, Werner. Der Spanische Jakobsweg : landschaft, geschichte und Kunst auf dem Weg nach Santiago de Compostela. Köln, DuMont, 1999. p. 47.
  • Tradición y modernidad en la pintura vasca : en las colecciones del Museo de Bellas Artes de Bilbao [Cat. exp.]. Valencia, Autoridad Portuaria de Valencia, 1999. p. 30.
  • Viar Olloqui, Javier. Bilbao en el arte : de 1875 a 1936. Bilbao, Bilbao Bizkaia Kutxa, 2000. pp. 110-113.
  • Calvo Serraller, Francisco ; González Escribano, Raquel. Las cien mejores obras del siglo XX : historia visual de la pintura española. Madrid, Tf Editores ; Sociedad Estatal España Nuevo Milenio, 2000. p. 97.
  • Zugaza, Miguel ... [et al.]. Maestros antiguos y modernos en las colecciones del Museo de Bellas Artes de Bilbao. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2001. p. 123.
  • Tejada y la pintura : un relato desvelado, 1914-1925 [Cat. exp.]. Segovia, Caja Segovia, Obra Social y Cultural, 2003. pp. 72-74.
  • Bilbao a Genova : la cultura cambia le città [Cat. exp.]. Milano, Skira, 2003. p. 73.
  • Daniel Vázquez Díaz, 1882-1969 [Cat. exp.]. Madrid ; Bilbao, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía ; Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2004. p. 87.
  • Viar Olloqui, Javier. "Les Basques dans la peinture", Pays Basque Magazine, Oct-Nov. 2005. p. 9.
  • Museo de Bellas Artes de Bilbao : guía. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2006. pp. 144-145.
  • Guía Artistas Vascos. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2008. pp. 76-78.
  • Gida Euskal Artistak. Bilbao, Bilboko Arte Eder Museoa, 2008. pp. 76, 78.
  • Entre dos siglos : España 1900 [Cat. exp.]. Madrid, Fundación Mapfre, 2008. p. 110.
  • González de Durana, Javier. Aurelio Arteta. Madrid, Fundacion Mapfre, 2008. pp. 57-59, 63.
  • Novecentismo y Vanguardia, 1910-1936 : en la colección del Museo de Bellas Artes de Bilbao [Cat. exp.]. Bilbao, Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2009. pp. 266-267, n° cat. 85.
  • Museo de Bellas Artes de Bilbao : guía. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2011. pp. 144-145, n° cat. 101b.
  • Guide Basque Artists. Bilbao, Bilbao Fine Arts Museum, 2012. pp. 75-77, n° cat. 35e.
  • Bilboko Arte Ederren Museoa : gida. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2012. pp. 144-145, n° cat. 101b.
  • Bozal, Valeriano. Historia de la pintura y la escultura del siglo XX en España, 1900-1939. Madrid, Machado Libros, 2013. p. 176, il.
  • Bilbao Fine Arts Museum : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2014. pp. 144-145.
  • Musée des Beaux Arts de Bilbao : guide. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2014. pp. 144-145.
  • Generación del 14 : ciencia y modernidad [Cat. exp.]. Madrid, Biblioteca Nacional de España ; Sociedad Estatal de Acción Cultural, 2014. p. 182.
  • Maestros : Museo de Bellas Artes de Bilbao . Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 94-95, il.
  • Maisuak : Bilboko Arte Ederren Museoa. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 94-95, il.
  • Masters : Bilbao Fine Arts Museum. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 94-95, il.
  • Maîtres : Musée des Beaux-Arts de Bilbao. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2016. pp. 94-95, il.
  • Viar, Javier. Historia del arte vasco : de la Guerra Civil a nuestros días, 1936-2016. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2017. pp. 35, 655.
  • El mundo de Giorgio de Chirico : sueño o realidad [Cat. exp.]. Barcelona, Fundación la Caixa ; Ediciones invisibles, 2017. p. 54, il.
  • 110 Años 110 Obras [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 234-237, sin n° cat.
  • 110 Years 110 Works [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 234-237, sin n° cat.
  • 110 Ans 110 Oeuvres [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 234-237, sin n° cat.
  • 110 Urte 110 Artelan [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 234-237, sin n° cat.
  • Bilboko Museoaren alfabetoa = El alfabeto del Museo de Bilbao = The alphabet of the Bilbao Museum = L'alphabet du Musée de Bilbao [Cat. exp.]. Bilbao, Bilboko Arte Ederren Museoa-Museo de Bellas Artes de Bilbao, 2018. pp. 392-394, 397-398, 401, n° cat. 218.
  • Barañano, Kosme de. Bilbao y la pintura [Cat. exp.]. Bilbao, FMGB Guggenheim Bilbao, 2021. p. 152, il.
  • Barañano, Kosme de ; Espel, Miguel. Manuel Losada : catálogo razonado. Madrid, El Lotófago, 2021. p. 79.
  • Berruguete, Ana. Daniel Vázquez Díaz, entre tradición y vanguardia [Tesis doctoral]. Madrid, Universidad Complutense, 2015. p. 212, il.